“निन्द्रा संकटको समाधान : विश्वमा प्रचलित १० अभ्यास”
काठमाडौं। आधुनिक जीवनशैली, तनाव, मोबाइल–इन्टरनेटमा बढ्दो समय र अस्वस्थकर बानीका कारण निद्राको समस्या विश्वव्यापी बनिरहेको छ। विश्व स्वास्थ्य संगठन (WHO) का अनुसार विश्व जनसंख्याको करिब एक तिहाइ मानिस कुनै न कुनै रूपमा अनिद्राबाट पीडित छन्। यस्तो अवस्थामा विभिन्न देश र संस्कृतिहरूमा प्रयोग हुने अभ्यासहरूले निन्द्रालाई सहज बनाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेका छन्। यहाँ प्रस्तुत छ विश्वमा प्रचलित १० प्रभावकारी अभ्यास :
१. ध्यान र माइन्डफुलनेस अभ्यास (पूर्वी देशहरू)
भारत, नेपाल र जापानमा ध्यान (Meditation) तथा माइन्डफुलनेस अभ्यास पुरातन कालदेखि नै निद्रालाई सहज बनाउने उपाय मानिन्छ। मानसिक शान्ति, श्वास–प्रश्वास नियन्त्रित अभ्यास र ‘योग निद्रा’ जस्ता प्रविधिले मस्तिष्कलाई आराम दिन्छ।
२. ‘स्लीप हाइजिन’ नियम (पाश्चात्य देशहरू)
अमेरिका र युरोपमा “स्लीप हाइजिन” नामक अभ्यास निकै लोकप्रिय छ। नियमित समयमै सुत्ने–उठ्ने, बेडरूम अँध्यारो राख्ने, इलेक्ट्रोनिक उपकरण टाढा राख्ने जस्ता नियमलाई स्वास्थ्य विशेषज्ञहरूले अनिवार्य ठान्छन्।
३. तातो दूध वा हर्बल चिया पिउने (विश्वव्यापी अभ्यास)
क्याल्सियम र ट्रिप्टोफ्यानयुक्त तातो दूध वा क्यामोमाइल, लेभेन्डर जस्ता हर्बल चिया पिउनाले शरीर रिल्याक्स भएर सहज निद्रामा मद्दत गर्छ।
४. किताब पढ्ने बानी (युरोप र अमेरिका)
बेडटाइममा हल्का किताब पढ्ने अभ्यास युरोपेली समाजमा निकै देखिन्छ। यसले दिमागलाई मोबाइल वा टिभीको चम्किलो स्क्रिनबाट टाढा राखी सहज निद्रामा प्रवेश गराउँछ।
५. ‘सिएस्टा’ वा छोटो दिउँसोको आराम (स्पेन, इटली, ल्याटिन अमेरिकामा)
दिउँसो १५–३० मिनेट सुत्ने ‘सिएस्टा’ अभ्यासले राति गहिरो निद्रा ल्याउन सहयोग गर्ने अध्ययनहरूले देखाएका छन्।
६. संगीत चिकित्सा (जापान, कोरिया, पाश्चात्य देशहरू)
स्लो–रिदमको क्लासिकल वा नेचर साउन्ड सुन्ने अभ्यासले मस्तिष्कलाई अल्फा–वेभमा पुर्याई निद्रामा सजिलै डुबाउने मानिन्छ।
७. अरोमा थेरापी (फ्रान्स र जापानमा लोकप्रिय)
लेभेन्डर, क्यामोमाइल वा चन्दनको अरोमा तेल प्रयोग गर्ने अभ्यासले स्नायु प्रणालीलाई शान्त पार्छ र निद्राको गुणस्तर बढाउँछ।
८. हल्का व्यायाम वा स्ट्रेचिङ (विश्वव्यापी अभ्यास)
बेडटाइमअघि हल्का स्ट्रेचिङ वा योगासनले शरीर रिल्याक्स गराउँछ। तर, कडा व्यायाम तत्काल सुत्नु अघि भने निन्द्रालाई असर गर्न सक्छ।
९. डिजिटल डिटक्स (अमेरिका, युरोप, एसियामा बढ्दो अभ्यास)
“ब्लु–लाइट” ले मेलाटोनिन हर्मोनलाई दबाउने भएकाले धेरै देशमा राति १ घण्टा अघिदेखि मोबाइल–लैपटप बन्द गर्ने अभ्यासलाई सुत्ने उपायका रूपमा अपनाइन्छ।
१०. तातो नुहाउने वा स्नान (जापान, युरोप)
बेडटाइमअघि तातो पानीले नुहाउने अभ्यास जापान र युरोपमा सामान्य छ। यसले शरीरको तापक्रम नियन्त्रण गरी निद्रालाई सहज बनाउँछ।
नेपालमा यसको महत्त्व
नेपालमा पनि मोबाइलको बढ्दो प्रयोग, तनावपूर्ण जीवनशैली र अस्वस्थकर खानपानका कारण निद्राको समस्या बढ्दै गएको चिकित्सकहरू बताउँछन्। ध्यान, योग, तातो दूध, हर्बल चिया, अरोमा तेलजस्ता अभ्यासलाई जीवनशैलीमा अपनाउन सके नेपाली समाजमा समेत निद्रासम्बन्धी समस्या घटाउन सकिने विज्ञहरूको सुझाव छ।