विश्वकर्मा पूजा : श्रम, सीप र प्रविधिको सम्मान गर्ने पर्व

       आज देशभर विश्वकर्मा पूजा धूमधामका साथ मनाइँदैछ। भगवान् विश्वकर्माको जन्मजयन्तीको अवसरमा कारखाना, कार्यशाला, निर्माण व्यवसाय, यातायात व्यवसायदेखि साना उद्योगधन्दासम्म विशेष पूजा-आराधना गर्ने परम्परा छ। हिन्दू धर्मग्रन्थ अनुसार विश्वकर्मा सृष्टिका प्रथम शिल्पी तथा देवताका वास्तुकार हुन्। इन्द्रको स्वर्गलोक, भगवान् कृष्णको द्वारिका, भगवान् शिवको त्रिशूल र अर्जुनको गान्डीव धनुष निर्माण गर्ने दिव्य अभियन्ता उनी नै भएको कथा महाभारत र पुराणमा पाइन्छ। यही कारणले उनलाई ‘ईश्वरिय इन्जिनियर’का रूपमा पनि स्मरण गरिन्छ।

विश्वकर्मा पूजाको परम्परा प्राचीन कालदेखि नै चलिआएको हो। भाद्र शुक्ल पञ्चमीका दिन परेको यो पर्वमा विशेष गरी औजार, उपकरण, मेसिनरी र सवारीसाधनको पूजा गर्ने गरिन्छ। यस दिनलाई श्रम र सीपलाई पवित्रता दिने अवसरका रूपमा लिइन्छ। हिन्दू समाजमा यस पर्वले “कर्म नै पूजा हो” भन्ने सन्देश दिन्छ, जसले श्रमिक वर्गदेखि व्यवसायी र प्राविधिकसम्म सबैलाई आस्था र विश्वासमा जोड्छ।

नेपालमा विश्वकर्मा पूजाको विशेष महत्त्व छ। यातायात व्यवसायी, कारखाना तथा वर्कसपमा काम गर्ने, सुनचाँदी तथा लोहाकार, निर्माणकर्मी, प्राविधिक, इन्जिनियर र मजदुर सबैले आफ्नो औजार तथा मेसिन सफा गरी पूजा गर्ने गर्छन्। यसले श्रमिकदेखि व्यवसायी, प्राविधिकदेखि इन्जिनियरसम्म सबैलाई एउटै थलोमा ल्याउने कार्य गर्छ। उद्योग, यातायात र निर्माण क्षेत्रमा सहकार्य र आत्मीयता बढाउने, श्रमलाई ईश्वरको अनुग्रह मान्ने प्रेरणा दिने र आर्थिक तथा सामाजिक योगदान गर्ने वर्गलाई सम्मान गर्ने संस्कार बढाउने यस पर्वको विशेषता हो।

यसरी हेर्दा, विश्वकर्मा पूजा धार्मिक मात्र नभई सामाजिक र सांस्कृतिक दृष्टिले पनि महत्वपूर्ण पर्व हो। यसले श्रम, सीप र प्रविधिको सम्मान गर्दै समाजलाई एकताको सन्देश दिन्छ र श्रमलाई नै जीवनको आधारभूत शक्ति बनाउने चेतना फैलाउँछ।